وجود فضاهای قابل انفجار در سالن های تولید کار می تواند به دلایلی چون وجود گازهای قابل اشتعال ، بخار متصاعد شده از مواد مختلف یا حتی وجود گرد و غبار قابل احتراق باشد. بدیهی است انفجارها می توانند باعث از دست رفتن جان افراد، ورود صدمات جدی به ماشین آلات و خطوط تولید و همچنین خسارات غیر قابل جبران شوند.
دراین مقاله کوتاه قصد داریم تا در ارتباط با فضاهای قابل انفجار و استاندرد ATEX صحبت نماییم.
فضا (اتمسفر)های قابل انفجار همانگونه که پیشتر گفته شد می توانند در اثر گازهای قابل اشتعال ، بخار یا گرد و غبار قابل احتراق ایجاد شوند. اگر مقدار کافی از ماده قابل انفجار ترکیب شده با هوا وجود داشته باشد ، تمام آنچه که لازم است فقط یک منبع احتراق برای ایجاد انفجار است.
جلوگیری از نشت مواد خطرناک ، که می تواند جو انفجاری ایجاد کند و جلوگیری از ایجاد منابع احتراق و اشتعال ، دو روش پرکاربرد برای جلوگیری از خطر انفجاراست که استفاده از تجهیزات مناسب می تواند کمک زیادی به جلوگیری از این امر کند.
یکی از مطرح ترین استانداردهای طبقه بندی محیط های صنعتی، اتکس است که برگرفته از عبارت ATmospheres EXplosives می‌باشد این واژه نزد اهالی صنعت به خوبی شناخته شده است.
در استاندارد اتکس، محیط های صنعتی از لحاظ خطر وقوع آتش سوزی و انفجار، تقسیم بندی می شوند. به هر دسته از این منطقه ها اصطلاحا زون گفته می شود. سپس، هر تجهیزی که توسط اتکس مورد بررسی قرار گیرد، یک کد دریافت میکند. این کد اتکس تعیین میکند که ایمنی تجهیز، مناسب برای استفاده در کدام یک از این زون هاست.
زون های اتکس شامل چه مواردی می شوند؟
معیار دسته بندی زون در استاندارد اتکس سه مورد است؛ اینکه عامل انفجاری چقدر در محیط حضور دارد، محیط موردنظر معدن است یا محیط غیرمعدنی و نیز اینکه ماده انفجاری گاز است و یا غبار. بر اساس این معیارها، هرکدام از این زون ها کد خاص خود را دارند. با بالا رفتن عدد هر کد، مقدار خطر محیط کاهش پیدا می کند.
در استاندارد اتکس، برای محیط های صنعتی که در آن ها ماده انفجاری یک گاز باشد، از سه عدد 0، 1 و 2 استفاده می شود. در مقابل، محیط هایی که در آن ها گرد و غبار به عنوان ماده انفجاری حضور دارد، با سه عدد 20، 21 و 22 نمایش داده می شوند.
از نظر تعریف، زون 20 دقیقا معادل زون 0، 21 معادل 1 و 22 معادل زون 2 است. همانطور که گفته شد تنها تفاوت موجود این است که شماره های 20،21 و 22 مربوط به غبارات و 0، 1 و 2 مربوط به گازها هستند.
زون 2 برای گازها و 22 برای غبارها، کم خطرترین محیط طبقه بندی شده به شمار می رود. به طور کلی، منظور از زون 2، محیطی است که در آن به طور طبیعی قرار نیست تجمع ماده انفجاری رخ دهد. حتی در صورتی که تجمعی مطرح باشد، مدت زمان حضور ماده در محیط بسیار کوتاه بوده و به طور سریع برطرف خواهد شد.
زون 1 و 21، محیط هایی هستند که خطر بیشتری دارند. اگر در محیطی در حین انجام روتین های نرمال، احتمال تجمع ماده انفجاری وجود داشته باشد، طبقه بندی این محیط ها 1 برای گازها و 21 برای غبارات خواهد بود.
حساس ترین زون مدنظر در استاندارد اتکس، Zone 0 برای گازها و Zone 20 برای غبارات است. در این محیط ها، ماده ای که از لحاظ انفجار خطرناک است، به صورت پیوسته حضور دارد. در مورد تجهیزات به کار رفته در این زون ها، بایستی نهایت دقت و ایمنی در نظر گرفته شود؛ چرا که کوچکترین غفلت می تواند منجر به بروز یک فاجعه شود.
آموزش خواندن کد اتکس
قبل از هرچیزی، بهتر است بدانید که تمامی کدهای تاییدیه اتکس با عبارت Ex در داخل یک شش ضلعی شروع می شوند. همچنین، این Ex یک بار دیگر نیز در وسط کد تکرار می شود.
در این بخش برای اینکه بتوانیم به حالت ساده تر، کد را بررسی کنیم، آن را به دو بخش پیشوندهای Ex و پسوندهای Ex تقسیم می کنیم. در تصویر زیر، میتوانید به طور ساده تر منظور را ببینید.
معدن یا دیگر محیط های صنعتی؟
در همان ابتدای کد اتکس، با دو علامت I و II مشخص می شود که آیا استاندارد موردنظر مناسب معادن است یا محیط های صنعتی دیگر. اگر در ابتدای کد اتکس با I روبرو شدید، یعنی استاندارد برای معدن و اگر II را مشاهده کردید، یعنی این تاییدیه برای محیط های صنعتی غیرمعدنی صادر شده است.
تجهیز جزو کدام دسته قرار دارد؟
تجهیزاتی که تاییدیه ATEX را دریافت می کنند، به طور کلی به 5 دسته یا کتگوری تقسیم می شوند. این کتگوری ها نشان می دهند که در حالت کلی، تجهیز برای چه زون هایی مناسب است. کتگوری های اتکس با عبارت های M1 و M2 برای محیط های معدنی و اعداد 1، 2 و 3 برای محیط های غیرمعدنی، نشان داده می شوند.
همانطور که قبلا گفته شد، با افزایش عدد مربوطه، خطر حاضر در زون نیز کاهش می یابد. از این رو، عدد 1 در این بخش از کد اتکس، نشانگر تجهیزی است که مناسب زون 0 است؛ در حالی که عدد 3 نشانگر تجهیز مناسب برای زون 2 است.
در نهایت، در کنار این علامت ها یکی از دو حروف G و یا D نوشته می شود. حرف G برگرفته از حرف اول گاز است که نشان می دهد این استاندارد برای ایمنی در مقابل گازهای انفجاری اخذ شده است.
حرف D نیز از ابتدای Dust به معنی غبار برداشته شده که نشان می دهد استاندارد ایمنی این تجهیز مربوط به غبارات است. البته همانطور که می دانید، در کد تاییدیه مربوط به معادن این حرف وجود نخواهد داشت.
بعد از بخش های گفته شده، به عبارت Ex می رسیم که نشان دهنده استاندارد اتکس است. بعد از این عبارت، بایستی 4 بخش دیگر نیز وجود داشته باشند که جزئیات بیشتری در مورد نوع ایمنی ارائه شده توسط تجهیز به ما ارائه می دهند.
روش ایجاد ایمنی در تجهیز
بعد از Ex یک عبارت یک یا دو حرفی وجود دارد که روش ایجاد ایمنی در تجهیز را توضیح می دهد. این حروف شامل d ،e ،m ، n و ia هستند.
عبارت ia بالاترین سطح ایمنی است؛ این عبارت یعنی اینکه به طور ذاتی تجهیز به طور کامل در محیط انفجاری امن است. معمولا تجهیزاتی که دارای این استاندارد هستند، آنقدر مصرف انرژی محدودی دارند که عملا هیچ جرقه، نقطه گرم یا کوچکترین بارقه نیز در ساختار آن ها ایجاد نمی شود.
اگر در این قسمت از کد اتکس حروف d ، m و n وجود داشته باشند، این موضوع به این معنی است که تجهیز موردنظر می تواند برای زون های 1 و 2 به کار رود. البته، این به شرطی است که حرف دیگری در ادامه این نمادها وجود نداشته باشد.
گفتیم که این حروف، نشان دهنده روش ایجاد ایمنی هستند. حالا معمولا چسبیده به این حروف یکی از سه حرف a یا b و یا c نوشته می شود. این حرف نیز نشان می دهد که ایمنی ایجاد شده توسط این روش تا چه حد بالاست.
حرف a نشانگر مناسب بودن تجهیز برای زون 0،1 و 2، حرف b حاکی از مناسب بودن برای زون های 1 و 2 و حرف c نمایانگر مناسب بودن ایمنی ایجاد شده برای زون 2 یا 22 است.
دوباره در این بخش نمادی وجود دارد که نشان می دهد استاندارد موردنظر برای گازها است یا غبارات. اگر در این قسمت با نماد I مواجه شدید، منظور این است که این استاندارد مربوط به معادن است. همانطور که می دانید در معادن به علت وجود همزمان گاز و غبارات، نمی توان بین این دو مورد تمایز قائل شد.
نماد II صرفا مربوط به تهدیدات ناشی از گاز و III مربوط به غبارات است. معمولا یک حرف هم در ادامه این بخش وجود دارد که عبارتند از A ، B و C در اینجا، نماد C بالاترین ایمنی را ارائه می دهد. مثلا در مورد غبارات، IIIA نشان دهنده ایمنی در برابر ذرات معلق قابل اشتعال، IIIB مربوط به ایمنی در برابر غبارات غیررسانا و IIIC به معنی ایمنی کامل در برابر تمامی موارد قبلی و نیز غبارات رسانا می باشد.
کلاس دمایی
در بخش سوم، به قسمتی می رسیم که از کلاس دمایی تجهیز مشخص می شود و می تواند از T1 تا T6 متغیر باشد. برای بسیاری از مواد نظیر آمونیاک، پروپان، متان و اتان کلاس تجهیزاتی با کلاس دمایی T1 تا T6 قابل استفاده است.
سطح حفاظت
در پایان هر کد اتکس، یک عبارت دو حرفی وجود دارد که سطح حفاظت ارائه شده توسط تجهیز را نشان می دهد. در این بین، مانند همیشه چند عبارت صرفا مربوط به معادن هستند که شامل دو مورد Mb و Ma هستند.
کدهای Ga ،Gb ،Db ، Dc و Gc یا همان Da سطوح ممکن برای امنیت هستند که هرکدام برای زون های خاصی می توانند مورد استفاده قرار گیرند. بالاترین سطوح حفاظتی شامل Ga و Da هستند.
بدون دیدگاه